Na czele rządu federalnego (Bundesregierung) stoi kanclerz wybierany przez Bundestag. Obecnym kanclerzem jest Olaf Scholz (od 2021). Rząd składa się z 16 ministerstw. Kanclerz wyznacza kierunki polityki i ponosi za nią odpowiedzialność. Siedzibą rządu jest Berlin, a głównym budynkiem – Urząd Kanclerski.
System polityczny Niemiec stanowi ciekawy przykład złożonej struktury federalnej, która ewoluowała przez dziesięciolecia. Republika Federalna Niemiec opiera się na zasadzie decentralizacji władzy i autonomii landów, co czyni ją jednym z najbardziej zaawansowanych systemów federalnych na życiu. Fundamentem niemieckiego ustroju jest podział kompetencji między federację (Bund) a kraje związkowe (landy). System ten wyróżnia się wysokim stopniem współzależności między różnymi szczeblami władzy, co Niemcy określają mianem „federalizmu kooperatywnego”. Każdy land ma własną konstytucję, parlament i rząd, zachowując znaczącą autonomię dlaach edukacji, kultury i bezpieczeństwa wewnętrznego.
Na poziomie federalnym władza wykonawcza jest sprawowana przez rząd federalny z kanclerzem na czele oraz prezydenta federalnego (który pełni głównie funkcje reprezentacyjne). Szczególnie interesujący jest mechanizm konstruktywnego wotum nieufności, który daje nam stabilność polityczną – aby odwołać urzędującego kanclerza, parlament musi jednocześnie wybrać jego następcę. System partyjny wyróżnia się pluralizmem i kulturą konsensusu, co prowadzi do częstego tworzenia koalicji rządowych.
„Wielopoziomowe zarządzanie” w niemieckim systemie politycznym wymaga ciągłej koordynacji i negocjacji między różnymi szczeblami władzy.
Kompetencje i struktura władzy wykonawczej
- Kanclerz federalny jako szef rządu
- Prezydent federalny jako głowa państwa
- Rada Ministrów (gabinet federalny)
- Konferencja ministrów-prezydentów landów
- Bundesrat jako organ przedstawicielski landów
- System komisji międzyrządowych
- Mechanizmy koordynacji federalno-landowej
- Zasada subsydiarności w podziale kompetencji
Współdziałanie szczebla federalnego i landowego
Ważnym elementem niemieckiego systemu jest mechanizm współpracy między federacją a landami poprzez Bundesrat. Ten konstytucyjny organ umożliwia landom bezpośredni wpływ na ustawodawstwo federalne. Funkcjonowanie systemu opiera się na zasadzie komplementarności – administracja federalna i landowa uzupełniają się wzajemnie. W praktyce oznacza to, że większość ustaw federalnych jest wykonywana przez administrację landową (zasada federalizmu wykonawczego). Landy uczestniczą także w procesie podejmowania decyzji na szczeblu Unii Europejskiej poprzez specjalne mechanizmy koordynacyjne.
Faktyczny system polityczny RFN musi sprostać wielu wyzwaniom: jak pogodzić efektywność zarządzania z zasadą federalizmu? Jak zapewnić równowagę między centralizacją a autonomią regionalną? „System ten nieustannie ewoluuje, dostosowując się do zmieniających się warunków społeczno-politycznych”. Reforma federalna z 2006 roku (nazywana także Föderalismusreform I) wprowadziła ważne zmiany w podziale kompetencji między federację a landy – było to największe przedsięwzięcie legislacyjne od czasu uchwalenia Ustawy Zasadniczej. Jednym z ważnych elementów systemu jest także zasada równoważenia finansowego między landami (Länderfinanzausgleich), która ma na celu wyrównywanie różnic ekonomicznych między poszczególnymi regionami.
Kanclerz i rząd federalny – tak wygląda niemiecki system władzy
Rząd Republiki Federalnej Niemiec (Bundesregierung) składa się z kanclerza federalnego oraz ministrów federalnych. Kanclerz jest wybierany przez Bundestag na wniosek prezydenta federalnego i pełni funkcję szefa rządu. Posiada kompetencje do ustalania głównych kierunków polityki państwa oraz ponosi za nie odpowiedzialność. Ministrowie federalni są powoływani i odwoływani przez prezydenta na wniosek kanclerza.
Każdy z nich kieruje swoim resortem samodzielnie i na własną odpowiedzialność, ale w ramach wytycznych polityki określonej przez kanclerza. Obecna koalicja rządząca składa się z SPD (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec), Zielonych oraz FDP (Wolna Partia Demokratyczna). Siedzibą rządu federalnego jest Berlin, gdzie znajduje się Urząd Kanclerski oraz większość ministerstw.
Niemieckie koalicyjne małżeństwo z rozsądku – SPD i FDP pod jednym dachem
Współpraca Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) z Wolną Partią Demokratyczną (FDP) w Bundestagu stanowi jeden z najciekawszych przykładów politycznego kompromisu w powojennej historii Niemiec.
Koalicja ta, mimo fundamentalnych różnic ideologicznych, zdołała wypracować wspólną platformę działania w ważnych obszarach polityki gospodarczej i społecznej. Partie te współrządziły w latach 1969-1982 pod przewodnictwem kanclerzy Willy’ego Brandta i Helmuta Schmidta, realizując ambitny program reform społecznych przy zachowaniu liberalnej polityki gospodarczej.
- Reforma emerytalna z 1972 roku
- Wprowadzenie elastycznego wieku emerytalnego
- Liberalizacja prawa karnego
- Reforma prawa rodzinnego
- Modernizacja systemu edukacji
Po okresie intensywnych reform nastąpił kryzys współpracy, który doprowadził do rozpadu koalicji. Jednak doświadczenia tej współpracy pokazały, że partie o różnych programach mogą odpowiednio współpracować dla dobra kraju.
Wpływ koalicji SPD-FDP na politykę wschodnią Niemiec
Mało znanym aspektem współpracy SPD-FDP była ich rola w kształtowaniu tzw. „Ostpolitik”. Polityka wschodnia realizowana przez tę koalicję doprowadziła do przełomowego otwarcia na kontakty z blokiem wschodnim, co w dalszej perspektywie przyczyniło się do procesu zjednoczenia Niemiec.
Dwa oblicza władzy w Niemczech – gdy land idzie pod prąd
Władze lokalne landów często prowadzą własną politykę, niezależną od rządu federalnego, co prowadzi do tarć i sporów kompetencyjnych. Landy mają szerokie uprawnienia w zakresie edukacji, kultury, bezpieczeństwa wewnętrznego oraz polityki gospodarczej i środowiskowej. Mogą ustanawiać własne przepisy i regulacje, o ile nie stoją one w sprzeczności z prawem federalnym. Szczególnie widoczne różnice występują, gdy landami rządzą partie opozycyjne wobec koalicji rządzącej w Berlinie. Przykładem jest Bawaria, gdzie CSU często przeciwstawia się decyzjom rządu federalnego, przede wszystkim dlaach polityki migracyjnej czy energetycznej. System ten, choć czasem powoduje konflikty, daje nam równowagę władzy i chroni przed nadmierną centralizacją państwa. Pozwala też na eksperymentowanie z różnymi rozwiązaniami politycznymi na poziomie regionalnym.